Preface
Cuốn sách này bắt nguồn từ một khóa học mà tôi dạy chung với Roberto Mangabeira Unger về kinh tế chính trị trong vài năm ở Harvard. Với phong cách đặc trưng của mình, Roberto đã thúc đẩy tôi suy nghĩ kĩ về những điểm mạnh và yếu của kinh tế học và nêu rõ những gì tôi cho là hữu ích ở các phương pháp kinh tế. Roberto nhấn mạnh rằng khuôn khổ ngành học đã trở nên khô khan và cũ kĩ bởi vì kinh tế học đã không còn tin vào những lý thuyết xã hội tổng quát theo phong cách của Adam Smith và Karl Marx. Tôi đã chỉ ra rằng, sức mạnh của kinh tế học nằm chính trong những lý thuyết quy mô nhỏ, những mô hình dựa theo theo bối cảnh để làm rõ cơ chế nguyên nhân - kết quả cũng như làm sáng tỏ - mặc dù chỉ một phần – thực tại xã hội. Tôi cho rằng một ngành khoa học khiêm nhường sẽ hữu ích hơn là một sự tìm kiếm cho các lý thuyết ở cấp độ vũ trụ về cách thức hoạt động của các hệ thống tư bản hoặc điều gì quyết định sự giàu có và nghèo khó trên thế giới. Tôi không nghĩ tôi từng thuyết phục được anh ấy, nhưng tôi hi vọng rằng anh ấy sẽ thấy rằng các lập luận của anh ấy đã có một số tác động.
Ý tưởng đưa những suy nghĩ này vào trong một cuốn sách cuối cùng được hoàn thành tại Viện Nghiên cứu Cao cấp (Institute for Advanced Study – IAS), nơi mà tôi đã chuyển đến vào mùa hè 2013 với hai năm đáng nhớ. Tôi đã dành phần lớn sự nghiệp học thuật của mình trong những môi trường đa ngành, và tôi nghĩ rằng mình giỏi diễn đạt – nếu không muốn nói là có thể xuất khẩu thành thơ – để miêu tả các truyền thống khác nhau trong các môn khoa học xã hội. Nhưng viện nghiên cứu này là một trải nghiệm hoàn toàn khác về cả thời gian và mức độ. Trường Khoa học Xã hội trực thuộc viện, ngôi nhà mới của tôi, được dựa trên các phương pháp tiếp cận nhân văn và diễn giải tương phản sắc nét với chủ nghĩa kinh tế học thực tiễn. Trong cuộc gặp gỡ của tôi với nhiều vị khách ở trường – thuộc các ngành nhân chủng học, xã hội học, lịch sử, triết học, và khoa học chính trị, cùng với kinh tế học – tôi bị ấn tượng bởi sự nghi ngờ mạnh mẽ đối với các nhà kinh tế. Đối với họ, các nhà kinh tế hoặc sẽ tuyên tố rõ ràng hoặc quá xa tầm với bằng cách áp dụng những khuôn khổ đơn giản cho các hiện tượng xã hội phức tạp. Đôi khi tôi cảm thấy vài nhà kinh tế học xung quanh đã bị đối xử như những kẻ ngu ngốc trong khoa học xã hội: giỏi về toán học và thống kê, nhưng lại không hề có tác dụng.
Điều trớ trêu là tôi đã nhìn thấy thái độ theo chiều ngược lại trước đây. Hãy trò chuyện với một số nhà kinh tế học và xem họ nói gì về ngành xã hội học hay nhân chủng học! Đối với các nhà kinh tế, những nhà khoa học xã hội khác lại cảm tính, vô kỉ luật, không đủ kinh nghiệm, hoặc (theo cách nói khác) không đủ thành thạo để vượt qua những cạm bẫy trong phân tích thực nghiệm. Các nhà kinh tế biết làm thế nào để suy nghĩ và có được kết quả, trong khi số khác lại rơi vào vòng luẩn quẩn. Vì vậy, có lẽ tôi nên sẵn sàng cho những nghi ngờ theo hướng ngược lại.
Việc đắm chìm trong vòng xoáy trí tuệ ở Viện thật bất ngờ đã khiến tôi đã cảm thấy tốt hơn khi là một nhà kinh tế. Từ lâu, tôi đã rất nghiêm khắc với các đồng nghiệp vì họ đã quá thiển cận, sử dụng những mô hình đơn giản quá mức, và không thực sự chú ý tới phương pháp xã hội. Nhưng tôi thấy những lời chỉ trích từ bên ngoài đã không nhắm đúng trọng tâm. Có quá nhiều thông tin sai lệch về công việc của các nhà kinh tế. Và tôi cho rằng một số kết quả trong các ngành khoa học xã hội khác có thể được cải thiện bằng cách áp dụng lập luận phân tích và sử dụng bằng chứng - là công cụ tối quan trọng của các nhà kinh tế.
Tuy nhiên, rõ ràng là các nhà kinh tế cũng không thể đổ lỗi cho ai khác về tình trạng này. Vấn đề không chỉ là cảm giác tự hài lòng mà còn là lý lẽ cố chấp của họ trong cách nhìn nhận đặc thù về thế giới. Bên cạnh đó, các nhà kinh tế còn rất kém cỏi trong việc giới thiệu môn khoa học của mình đến với công chúng. Một phần quan trọng của cuốn sách này được dành ra để chứng minh rằng kinh tế học gồm một loạt các khuôn khổ rộng và mang tính tiến hóa, khác nhau về cách giải thích cách thế giới vận hành và những tác động đa dạng đối với chính sách công. Tuy nhiên, những gì những người khác thường nghe từ các nhà kinh tế lại là một bản ca tụng về thị trường, sự lí tính và tính vị kỉ. Các nhà kinh tế rất giỏi trong việc đưa những lý giải ngẫu nhiên về đời sống xã hội – giải thích về cách các thị trường (và bao gồm cả sự can thiệp của chính phủ) tạo ra các kết quả khác nhau để đạt được hiệu quả, công bằng và tăng trưởng kinh tế, tùy thuộc vào những điều kiện nền cụ thể. Tuy vậy, các nhà kinh tế thường gây ấn tượng khi tuyên bố các quy luật kinh tế có tính phổ quát ở khắp mọi nơi, bất kể hoàn cảnh.
Tôi cảm thấy cần phải có một cuốn sách giúp khắc phục sự chia rẽ này – cuốn sách dành cho các nhà kinh tế và những người ngoài ngành. Thông điệp của tôi dành cho các nhà kinh tế là họ cần một câu chuyện tốt hơn về thứ khoa học mà họ đang hành nghề. Tôi sẽ cung cấp một bộ khung thay thế để làm nổi bật sự hữu dụng đối với kinh tế học, trong khi làm những cạm bẫy phổ biến trở nên minh bạch đối với các môn đệ của môn khoa học này. Thông điệp của tôi cho những người ngoài ngành là nhiều lời phê bình thường thấy về kinh tế học không còn đúng nữa theo như cách diễn giải khác này. Có quá nhiều lý do để chỉ trích kinh tế học, nhưng cũng có rất nhiều điều để đánh giá cao (và học hỏi) nó.
Trên nhiều phương diện,Viện Nghiên cứu Cao cấp là môi trường hoàn hảo để hoàn thành cuốn sách này. Với khu rừng yên tĩnh, những bữa ăn tuyệt vời và nguồn tài liệu khổng lồ, IAS thực sự là một thiên đường của các học giả. Các đồng nghiệp trong khoa Danielle Allen, Didier Fassin, Joan Scott, và Michael Walzer đã kích thích tư duy về kinh tế học của tôi và cho tôi nguồn cảm hứng với các mô hình về tính học giả đối nghịch nhưng chính xác của họ. Trợ lí của tôi, Nancy Cotterman, đã cung cấp những phản hồi hữu ích về bản thảo với sự hỗ trợ hành chính xuất sắc của cô ấy. Tôi rất biết ơn lãnh đạo của Viện, đặc biệt là ngài giám đốc, Robert Dijkgraaf, vì đã cho phép tôi được trở thành một phần của cộng đồng tri thức phi thường này.
Sự chỉ dẫn và lời khuyên của Andrew Wylie đã đảm bảo rằng bản thảo sẽ được tinh chỉnh trong tay những con người đúng đắn, cụ thể là W. W. Norton. Ở Norton, Brendan Curry là một biên tập viên tuyệt vời và Stephanie Hiebert đã sao chép một cách tỉ mỉ bản thảo; cả hai đều đã cải thiện cuốn sách theo vô số cách. Lời cảm ơn đặc biệt tới Avinash Dixit, một học giả minh họa cho những đức tính mà các nhà kinh tế tôi thảo luận trong cuốn sách này, người đã đưa ra những bình luận và gợi ý chi tiết. Những người bạn và cũng là đồng tác giả Sharun Mukand và Arvind Subramanian đã hào phóng dành thời gian và giúp định hình dự án tổng thể với những ý tưởng và đóng góp của họ. Cuối cùng nhưng không kém phần quan trọng, món nợ lớn nhất đối với tôi, như thường lệ, là vợ tôi, Pınar Doğan, người đã cho tôi tình yêu và sự ủng hộ hết mực, ngoài việc giúp tôi làm sáng tỏ các luận điểm và thảo luận về các khái niệm kinh tế.
DANI RODRIK
